Στην ελληνική πολιτική ιστορία, ο εκλογικός νόμος υπήρξε συχνά ένα πεδίο έντονης αντιπαράθεσης, καθώς καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα σε δύο, συχνά συγκρουόμενες, αρχές: την αντιπροσωπευτικότητα (να εκπροσωπούνται όσο το δυνατόν πιστότερα όλες οι τάσεις της κοινωνίας) και την κυβερνησιμότητα (να μπορεί να σχηματιστεί μια σταθερή κυβέρνηση που θα μπορεί να λάβει αποφάσεις).
Από την αυγή του νέου ελληνικού κράτους και το πρώτο πλειοψηφικό σύστημα του 1844, μέχρι τις σύγχρονες παραλλαγές της ενισχυμένης αναλογικής, κάθε αλλαγή στον νόμο αντανακλά τις κοινωνικές ανάγκες και τις πολιτικές σκοπιμότητες της εκάστοτε εποχής.
Το ισχύον σύστημα, με το κλιμακωτό μπόνους εδρών, αποτελεί την πιο πρόσφατη προσπάθεια του νομοθέτη να εγγυηθεί τη σταθερότητα, χωρίς να αποκόψει πλήρως τη σύνδεση με την αναλογική εκπροσώπηση.
Η κατανόηση του εκλογικού νόμου είναι απαραίτητη για κάθε πολίτη, καθώς αποκαλύπτει τη δύναμη της ψήφου του — όχι μόνο ως μονάδα, αλλά ως μέρος ενός ευρύτερου μαθηματικού και πολιτικού συστήματος που ορίζει ποιος θα κρατά τα ηνία της εξουσίας.
Ακολουθεί μια αναλυτική παρουσίαση των βασικών πυλώνων του ισχύοντος εκλογικού συστήματος.
Δείτε εδώ πώς εκλέγεται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην Ελλάδα
Το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής
Από τις δεύτερες εκλογές του 2023 και εφεξής, ισχύει το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής με κλιμακωτό «μπόνους» εδρών. Στόχος αυτού του συστήματος είναι ο συνδυασμός της αντιπροσωπευτικότητας με την κυβερνητική σταθερότητα.
Το κλιμακωτό μπόνους: Το πρώτο κόμμα, εφόσον λάβει ποσοστό τουλάχιστον 25%, λαμβάνει αυτόματα ένα μπόνους 20 εδρών.
Η κλιμάκωση: Για κάθε 0,5% επιπλέον πάνω από το 25%, το πρώτο κόμμα κερδίζει μία επιπλέον έδρα, μέχρι το ανώτατο όριο των 50 εδρών (το οποίο επιτυγχάνεται με ποσοστό 40%).
Οι υπόλοιπες έδρες: Οι υπόλοιπες 250 (ή λιγότερες, αν το μπόνους είναι μικρότερο) έδρες κατανέμονται αναλογικά μεταξύ όλων των κομμάτων που πέρασαν το όριο εισόδου.
Το όριο εισόδου (3%)
Για να μπορέσει ένα κόμμα ή ένας συνασπισμός κομμάτων να εκπροσωπηθεί στη Βουλή, πρέπει να συγκεντρώσει τουλάχιστον το 3% των έγκυρων ψηφοδελτίων στην επικράτεια.
Όσο μεγαλύτερο είναι το συνολικό ποσοστό των κομμάτων που μένουν εκτός Βουλής, τόσο χαμηλώνει ο πήχης της αυτοδυναμίας για το πρώτο κόμμα.
Εκλογικές περιφέρειες και σταυροδοσία
Η Ελλάδα διαιρείται σε 59 εκλογικές περιφέρειες.
Μονοεδρικές περιφέρειες: Ο ψηφοφόρος δεν βάζει σταυρό, καθώς εκλέγεται ο μοναδικός υποψήφιος του κόμματος.
Πολυεδρικές περιφέρειες: Ο αριθμός των σταυρών εξαρτάται από τον αριθμό των εδρών της περιφέρειας (συνήθως 1 έως 4 σταυρούς).
Ψήφος Επικρατείας: 15 βουλευτές εκλέγονται μέσω του ψηφοδελτίου Επικρατείας, το οποίο δεν έχει σταυρό προτίμησης, καθώς η εκλογή γίνεται βάσει της σειράς κατάταξης που έχει ορίσει το κόμμα (λίστα).
Δικαίωμα ψήφου και υποχρεωτικότητα
Ηλικία: Δικαίωμα ψήφου έχουν όλοι οι Έλληνες πολίτες που συμπληρώνουν το 17ο έτος της ηλικίας τους εντός του έτους των εκλογών.
Υποχρεωτικότητα: Η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος είναι υποχρεωτική βάσει Συντάγματος, αν και πλέον δεν επιβάλλονται κυρώσεις για τη μη άσκησή του.
Έλληνες Εξωτερικού: Οι Έλληνες που κατοικούν μόνιμα ή προσωρινά στο εξωτερικό μπορούν πλέον να ψηφίζουν από τον τόπο κατοικίας τους, εφόσον είναι εγγεγραμμένοι στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους, χωρίς τους περιορισμούς που ίσχυαν παλαιότερα (π.χ. παρουσία στην Ελλάδα για συγκεκριμένο χρόνο).
Πώς προκύπτει η αυτοδυναμία;
Η αυτοδυναμία (151 έδρες) εξαρτάται από δύο παράγοντες:
Το ποσοστό του πρώτου κόμματος.
Το άθροισμα των ποσοστών των κομμάτων που έμειναν εκτός Βουλής.
Παράδειγμα: Αν τα κόμματα εκτός Βουλής συγκεντρώνουν συνολικά 10%, το πρώτο κόμμα χρειάζεται περίπου 37,5% – 38% για να αγγίξει τις 151 έδρες με το πλήρες μπόνους.
