Η υπνική παράλυση είναι η αδυναμία να κινείσαι, παρόλο που αισθάνεσαι ξύπνιος και συνειδητός. Μπορεί να συμβεί είτε τη στιγμή που αποκοιμιέσαι είτε καθώς ξυπνάς. Αν και δεν είναι σωματικά επικίνδυνη, η εμπειρία είναι συχνά τρομακτική.
Αυτό το φαινόμενο εμφανίζεται όταν ένα τμήμα του εγκεφάλου «ξυπνά», αλλά η λειτουργία που εμποδίζει την κίνηση κατά τη διάρκεια του ύπνου παραμένει ενεργή.
Η υπνική παράλυση είναι σχετικά συχνή, καθώς υπολογίζεται ότι επηρεάζει περίπου το 7% του πληθυσμού. Οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν μόνο ένα ή δύο επεισόδια στη ζωή τους, εκτός αν υπάρχει κάποια υποκείμενη αιτία.
Είδη υπνικής παράλυσης
Σύμφωνα με το health.com οι ειδικοί συνήθως κατατάσσουν την υπνική παράλυση σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με τη συχνότητα εμφάνισης:
Μονωμένη υπνική παράλυση (ISP): Πρόκειται για μεμονωμένα επεισόδια που διαρκούν λίγα δευτερόλεπτα έως λίγα λεπτά. Μπορεί να εμφανιστούν πάνω από μία φορά στη ζωή, αλλά δεν έχουν συγκεκριμένο μοτίβο.
Επαναλαμβανόμενη μονωμένη υπνική παράλυση (RISP): Πολλαπλά επεισόδια που προκαλούν άγχος ή φόβο, επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα ζωής.
Η υπνική παράλυση ταξινομείται επίσης ανάλογα με το πότε εμφανίζεται:
Υπναγωγική (hypnagogic): Συμβαίνει καθώς αποκοιμιέσαι.
Υπνοπομπική (hypnopompic): Συμβαίνει καθώς ξυπνάς.
Συμπτώματα
Η υπνική παράλυση εμφανίζεται συχνότερα στην εφηβεία, ενώ πιο συχνά επεισόδια καταγράφονται στις δεκαετίες των 20 και 30. Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου:
Δεν μπορείς να κινηθείς ή να μιλήσεις.
Έχεις πλήρη συνείδηση του περιβάλλοντός σου.
Νιώθεις βάρος ή πίεση στο στήθος.
Μπορεί να αισθανθείς ότι πνίγεσαι.
Συχνά συνυπάρχουν έντονες ψευδαισθήσεις, ακόμα και η αίσθηση ότι υπάρχει κάποιος άλλος στο δωμάτιο.
Αυτά τα «ξυπνητά όνειρα» μπορεί να είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά.
Αιτίες και παράγοντες κινδύνου
Η υπνική παράλυση θεωρείται διαταραχή του ύπνου REM, καθώς προκύπτει όταν ο εγκέφαλος «ξυπνά», αλλά το σώμα παραμένει σε ατονία (παράλυση). Ένα επεισόδιο συνήθως διαρκεί περίπου 6 λεπτά και μπορεί να διακοπεί αν κάποιος σε αγγίξει ή σου μιλήσει.
Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο:
Κακή ποιότητα ύπνου ή ακανόνιστο πρόγραμμα (π.χ. jet lag, νυχτερινές βάρδιες).
Άγχος, PTSD, ή άλλες ψυχικές διαταραχές.
Οικογενειακό ιστορικό υπνικής παράλυσης.
Κατάχρηση αλκοόλ ή ουσιών.
Συγκεκριμένα φάρμακα (π.χ. διεγερτικά ή β-αναστολείς).
Δες εδώ πώς ο κακός ύπνος συνδέεται με 172 ασθένειες
Διάγνωση
Η διάγνωση βασίζεται στο ιστορικό του ασθενούς και στην περιγραφή των συμπτωμάτων. Επειδή η υπνική παράλυση μπορεί να μοιάζει με άλλες διαταραχές (π.χ. ναρκοληψία, εφιάλτες, νυχτερινοί τρόμοι), μπορεί να χρειαστεί μελέτη ύπνου (πολυυπνογραφία).
Αντιμετώπιση και θεραπεία
Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν απαιτείται θεραπεία, ειδικά αν τα επεισόδια είναι σπάνια. Αν όμως είναι συχνά και προκαλούν άγχος, τότε οι μέθοδοι περιλαμβάνουν:
Ψυχοθεραπεία: Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) για το άγχος, ή τεχνικές χαλάρωσης/διαλογισμού κατά τη διάρκεια του επεισοδίου.
Βελτίωση της υγιεινής του ύπνου: Σταθερό ωράριο, 7–9 ώρες ύπνου, αποφυγή καφεΐνης και ηλεκτρονικών πριν τον ύπνο, ήρεμο περιβάλλον.
Φαρμακευτική αγωγή: Σε περιπτώσεις RISP μπορεί να χορηγηθούν αντικαταθλιπτικά ή φάρμακα για ναρκοληψία, πάντα με καθοδήγηση γιατρού.
Αν και δεν είναι επικίνδυνη, η υπνική παράλυση μπορεί να είναι ψυχολογικά επιβαρυντική. Η κατανόηση ότι δεν προκαλεί σωματική βλάβη, σε συνδυασμό με σωστή ενημέρωση, πρόληψη και κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση, μπορεί να μειώσει τη συχνότητα και την ένταση των επεισοδίων, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής.
Δες εδώ πώς επηρεάζει την υγεία η πλευρά από την οποία κοιμόμαστε
