Τα τελευταία χρόνια, τα social media έχουν εξελιχθεί σε μια απίστευτα ισχυρή πλατφόρμα πληροφόρησης — και, ταυτόχρονα, παραπληροφόρησης αφού ανάμεσα σε συμβουλές διατροφής, “θαυματουργά” συμπληρώματα και νέες τάσεις ευεξίας, έχουν αρχίσει να ξεπροβάλλουν και ποικίλες ιατρικές εξετάσεις που υπόσχονται να αποκαλύψουν τα πάντα για την υγεία μας: από κρυφούς καρκίνους και ορμονικές ανισορροπίες μέχρι το “βακτήριο που φταίει για την κακή διάθεση”.
Η υπόσχεση είναι δελεαστική: “Μάθε τι συμβαίνει στο σώμα σου, πριν εμφανιστεί το πρόβλημα”.
Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο ιατρικό περιοδικό JAMA Network Open έρχεται να ταράξει τα νερά. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η συντριπτική πλειονότητα των δημοσιεύσεων στα social media που αναφέρονται σε τέτοιες εξετάσεις δεν βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και συχνά παρουσιάζει παραπλανητικές ή ελλιπείς πληροφορίες.
Η μελέτη, σύμφωνα με το Health, ανέλυσε σχεδόν 1.000 αναρτήσεις στο Instagram και το TikTok, οι οποίες αφορούσαν πέντε από τις πιο δημοφιλείς “διαδικτυακές” ιατρικές εξετάσεις:
Την ολική μαγνητική τομογραφία σώματος (Full-Body MRI)
Τις εξετάσεις αίματος για καρκίνο (Multi-Cancer Detection tests)
Το τεστ αντι-μυλλέριας ορμόνης (AMH)
Τα τεστ μικροβιώματος εντέρου
Και τα τεστ τεστοστερόνης
Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η άκριτη χρήση αυτών των εξετάσεων μπορεί να οδηγήσει σε υπερδιάγνωση, άγχος και περιττές ιατρικές παρεμβάσεις.
Ας δούμε αναλυτικά τι ισχύει για καθεμία από αυτές.
Δες εδώ τι θα σου συμβεί αν κάνεις ένα διάλειμμα από τα social media
Ολική μαγνητική τομογραφία σώματος (Full-Body MRI)
Η “σάρωση ολόκληρου του σώματος” έχει γίνει τάση, προβάλλεται από influencers και υπόσχεται να εντοπίσει καρκίνους, κύστες ή όγκους προτού δώσουν συμπτώματα.
Η εξέταση, γνωστή ως Whole-Body MRI, δεν περιλαμβάνει ακτινοβολία και διαρκεί περίπου 40-50 λεπτά. Το κόστος της, όμως, είναι ιδιαίτερα υψηλό — φτάνει ή και ξεπερνά τα 2.000 ευρώ.
Αν και φαίνεται σαν ιδανική λύση για “πλήρη προληπτικό έλεγχο”, οι ειδικοί είναι σαφείς: Δεν υπάρχουν επίσημα πρωτόκολλα ή κατευθυντήριες οδηγίες που να υποστηρίζουν τη χρήση αυτής της εξέτασης σε υγιή άτομα.
Στην πραγματικότητα, η ολική μαγνητική συχνά εντοπίζει ευρήματα που δεν είναι επικίνδυνα, αλλά μπορεί να οδηγήσουν σε περαιτέρω εξετάσεις ή ακόμη και σε περιττές επεμβάσεις.
Όπως εξηγεί ο καθηγητής Matthew Davenport του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν: “Οι υγιείς άνθρωποι είναι πιθανότερο να υποστούν βλάβη από υπερδιάγνωση, παρά να ωφεληθούν.”
Εξετάσεις αίματος για καρκίνο (Multi-Cancer Detection Tests)
Πρόκειται για τη νέα γενιά εξετάσεων αίματος που υπόσχονται να εντοπίζουν πολλούς τύπους καρκίνου από ένα μόνο δείγμα αίματος. Αντί να εντοπίζουν τον ίδιο τον καρκίνο, ψάχνουν για ίχνη DNA ή πρωτεϊνών που απελευθερώνονται από καρκινικά κύτταρα.
Ακούγεται επαναστατικό — και είναι, αλλά όχι ακόμη έτοιμο για μαζική χρήση. Οι ερευνητές προειδοποιούν πως πάνω από τους μισούς που λαμβάνουν θετικό αποτέλεσμα δεν έχουν στην πραγματικότητα καρκίνο, κάτι που οδηγεί σε άσκοπο άγχος και περαιτέρω εξετάσεις.
Παρ’ όλα αυτά, κανένα τεστ ανίχνευσης πολλών καρκίνων δεν έχει εγκριθεί ακόμη από τον FDA (με εξαίρεση ένα για τον καρκίνο του παχέος εντέρου).
Η Δρ. Brooke Nickel από το Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ σημειώνει: “Αυτά τα τεστ παρουσιάζονται ως επανάσταση στην πρόληψη, όμως προς το παρόν η επιστημονική τεκμηρίωση είναι αδύναμη.”
Τεστ AMH
Το λεγόμενο “τεστ γονιμότητας” που έχει κατακλύσει τα social media υπόσχεται να δείξει πόσα ωάρια έχει μια γυναίκα και πόσο “χρόνο” της απομένει για τεκνοποίηση. Η πραγματικότητα, όμως, είναι διαφορετική.
Το τεστ AMH μετρά απλώς την ποσότητα ωαρίων, όχι την ποιότητά τους — επομένως δεν μπορεί να προβλέψει τις πιθανότητες εγκυμοσύνης. Επίσης, δεν καθορίζει την ηλικία έναρξης της εμμηνόπαυσης.
Η ερευνήτρια Δρ. Nickel προειδοποιεί: “Ένα χαμηλό αποτέλεσμα μπορεί να προκαλέσει πανικό και να οδηγήσει γυναίκες σε αχρείαστες και δαπανηρές θεραπείες γονιμότητας.”
Από την άλλη, ένα υψηλό αποτέλεσμα μπορεί να δημιουργήσει ψευδή αίσθηση ασφάλειας και να οδηγήσει σε καθυστερήσεις στην τεκνοποίηση. Οι ειδικοί συμφωνούν πως τέτοιες εξετάσεις πρέπει πάντα να συνοδεύονται από ιατρική καθοδήγηση.
Τεστ μικροβιώματος εντέρου
Τα τελευταία χρόνια, η επιστήμη έχει στραφεί με μεγάλο ενδιαφέρον στο μικροβίωμα του εντέρου — δηλαδή τα τρισεκατομμύρια μικροοργανισμών που κατοικούν μέσα μας. Αυτό έχει ανοίξει την όρεξη και των εταιρειών, που προωθούν τεστ μικροβιώματος τα οποία υπόσχονται να αναλύσουν την “εντερική ισορροπία” και να προσφέρουν “προσωποποιημένες διατροφικές λύσεις”.
Αν και η ιδέα ακούγεται συναρπαστική, τα δεδομένα είναι σαφή: Μόνο ένα από αυτά τα τεστ έχει λάβει έγκριση από τον FDA.
Τα υπόλοιπα προσφέρουν αμφίβολης αξιοπιστίας αποτελέσματα, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα ή επικίνδυνες διατροφικές αλλαγές.
Η Δρ. Nickel και η ομάδα της τονίζουν ότι η πλειονότητα των αναρτήσεων για αυτά τα τεστ δεν βασίζεται σε επιστημονικά στοιχεία, αλλά προωθεί “ευεξία μέσω πρώιμης διάγνωσης” — ένα μήνυμα που, αν και ελκυστικό, είναι παραπλανητικό.
Τεστ τεστοστερόνης
Τα τεστ τεστοστερόνης, είτε αίματος είτε σάλιου, προωθούνται έντονα σε άνδρες ως “λύση” για κόπωση, μειωμένη libido ή απώλεια μυϊκής μάζας. Το κόστος τους κυμαίνεται από 70 έως 150 ευρώ, και η αγορά τους είναι ελεύθερη, χωρίς ιατρική παραπομπή.
Οι ειδικοί όμως προειδοποιούν: “Η τεστοστερόνη φυσιολογικά μεταβάλλεται μέσα στη μέρα και από άτομο σε άτομο. Ένα μεμονωμένο τεστ δεν αρκεί για διάγνωση.”
Το ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι πολλοί στρέφονται σε ορμονικές θεραπείες χωρίς πραγματική ένδειξη, εκθέτοντας τον εαυτό τους σε σοβαρούς κινδύνους, όπως θρόμβωση ή επιβάρυνση του καρδιαγγειακού.
Η Δρ. Nickel χαρακτηρίζει τις διαφημίσεις αυτών των τεστ “φοβογόνες και παραπλανητικές”, τονίζοντας ότι συχνά έχουν εμπορικά κίνητρα.
Τι πρέπει να κρατήσουμε
Η άνοδος των “ιατρικών τεστ για όλους” στα social media αντικατοπτρίζει τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη για έλεγχο και ασφάλεια. Ωστόσο, η πραγματική πρόληψη δεν βρίσκεται στα online τεστ, αλλά στην ιατρική καθοδήγηση, στην υπεύθυνη ενημέρωση και στη σωστή ερμηνεία των επιστημονικών δεδομένων.
Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Christopher Hess του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας: “Τα τεστ αυτά είναι εξαιρετικά για τις τσέπες των εταιρειών — αλλά όχι για την υγεία των ανθρώπων.”
Δες εδώ πώς το scrolling στα social media προκαλεί άνοια
Τι να κάνεις πριν αγοράσεις ή κάνεις ένα “viral” τεστ
Έλεγξε την αξιοπιστία του παρόχου και αν το τεστ έχει εγκριθεί από αρμόδιο φορέα (FDA, ΕΟΦ κ.λπ.).
Συζήτησε με τον γιατρό σου πριν προβείς σε οποιοδήποτε είδος εξέτασης.
Απέφυγε διαφημίσεις ή αναρτήσεις που υπόσχονται “πρόληψη για όλους”.
Ενημερώσου από έγκυρες, επιστημονικές πηγές και όχι από influencers ή “ευεξιακούς” λογαριασμούς.
Τα social media έχουν φέρει την ιατρική πληροφόρηση πιο κοντά στον κόσμο, αλλά συχνά χωρίς το απαραίτητο φίλτρο της επιστήμης.
Οι εξετάσεις που γίνονται “viral” μπορεί να φαίνονται αβλαβείς, όμως η άκριτη χρήση τους μπορεί να οδηγήσει σε λάθος διαγνώσεις, υπερβολική ανησυχία και άσκοπη δαπάνη.
Η ουσία είναι απλή: Η γνώση σώζει — αλλά μόνο όταν βασίζεται στην επιστήμη, όχι στα likes.
