Οι ξερολιθιές είναι παραδοσιακοί τοίχοι από πέτρα, που συναντάμε σε πολλά ελληνικά νησιά αλλά και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι ότι χτίζονται χωρίς τη χρήση κονιάματος (τσιμέντου, λάσπης ή άλλης κολλητικής ύλης). Οι πέτρες τοποθετούνται με το χέρι, η μία πάνω στην άλλη, με προσοχή, έτσι ώστε να στηρίζονται μόνο με το βάρος τους και την σωστή εφαρμογή.
Στα νησιά, οι ξερολιθιές παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην οργάνωση και προστασία του αγροτικού τοπίου. Επειδή πολλά νησιά έχουν βραχώδες έδαφος, απότομες πλαγιές και ελάχιστο χώμα, οι άνθρωποι κατασκεύαζαν ξερολιθιές για να δημιουργούν επίπεδες επιφάνειες, που ονομάζονται αναβαθμίδες ή πεζούλες. Αυτές οι πέτρινες μάντρες συγκρατούν το χώμα, αποτρέπουν τη διάβρωση από τη βροχή και διευκολύνουν την καλλιέργεια σε δύσκολα εδάφη.
Εκτός από την καλλιέργεια, οι ξερολιθιές χρησιμοποιούνται για να οριοθετούν τα χωράφια και τα κτήματα, να προστατεύουν τις καλλιέργειες από τον άνεμο ή τα ζώα, αλλά και για να διευκολύνουν τη διάβαση ανθρώπων και κοπαδιών μέσα από μονοπάτια.
Σε πολλές περιπτώσεις, οι ξερολιθιές είναι φτιαγμένες με τόση τέχνη και δεξιοτεχνία, που αντέχουν για δεκάδες ή και εκατοντάδες χρόνια.
Πέρα από την πρακτική τους αξία, οι ξερολιθιές αποτελούν και κομμάτι της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς των ελληνικών νησιών. Δένουν αρμονικά με το φυσικό περιβάλλον, προσθέτοντας ομορφιά στο τοπίο, και έχουν αναγνωριστεί από την UNESCO ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά, γιατί η τεχνική τους μεταδίδεται από γενιά σε γενιά.
Δες εδώ γιατί οι τρούλοι των εκκλησιών στις Κυκλάδες είναι μπλε
Πώς φτιάχνονται οι ξερολιθιές
Οι ξερολιθιές χτίζονται με μια πολύ παλιά και παραδοσιακή τεχνική, που βασίζεται μόνο στη σωστή τοποθέτηση των πετρών, χωρίς τσιμέντο ή λάσπη. Ο χτίστης χρησιμοποιεί μόνο πέτρες που βρίσκει από τη γύρω περιοχή, ώστε να δένουν φυσικά με το τοπίο.
Η διαδικασία γίνεται συνήθως έτσι:
Πρώτα ο χτίστης καθαρίζει καλά το σημείο που θα στηθεί ο τοίχος, ώστε το έδαφος να είναι σταθερό και ίσιο. Μαζεύει πέτρες από τη γύρω περιοχή — άλλες μεγάλες και βαριές για τη βάση, άλλες μικρότερες για τα κενά και το τελείωμα.
Οι μεγαλύτερες και πιο επίπεδες πέτρες μπαίνουν χαμηλά, στη βάση, για να δώσουν σταθερότητα. Αυτές πρέπει να πατούν γερά στο χώμα και να μην μετακινούνται εύκολα.
Πάνω από τη βάση, ο χτίστης τοποθετεί στρώση-στρώση τις πέτρες, προσπαθώντας να τις “κλειδώνει” καλά μεταξύ τους. Τα κενά γεμίζονται με μικρότερες πέτρες (λεγόμενα “σαμαράκια”), για να ενισχυθεί η σταθερότητα.
Καθώς χτίζεται, κάθε πέτρα πρέπει να στηρίζεται σε τουλάχιστον δύο από κάτω και να “κουμπώνει” σωστά, για να μην γλιστράει ή μετακινείται με τον καιρό. Στην κορυφή τοποθετούνται οι πιο καλοσχηματισμένες πέτρες για να σταθεροποιούν την κατασκευή και να της δίνουν ύψος και αντοχή.
Πώς τα νησιά γλιτώνουν τις καταστροφές και τις πλημμύρες χάρη στις ξερολιθιές
Οι ξερολιθιές παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην προστασία των νησιών από πλημμύρες και καταστροφές, ειδικά μετά από έντονες βροχοπτώσεις.
Στα περισσότερα ελληνικά νησιά το έδαφος είναι βραχώδες και απότομο, με πολλές πλαγιές και χαμηλή απορροφητικότητα. Όταν πέφτει δυνατή βροχή, το νερό κυλάει γρήγορα προς τα χαμηλά σημεία, παρασύροντας μαζί του το χώμα, πέτρες και ό,τι βρει μπροστά του, προκαλώντας διάβρωση, κατολισθήσεις ή ακόμη και πλημμύρες.
Οι ξερολιθιές λειτουργούν σαν φυσικά φράγματα. Χτισμένες σε σειρές, σταματούν ή επιβραδύνουν τη ροή του νερού, αναγκάζοντάς το να απορροφηθεί σταδιακά στο έδαφος αντί να παρασυρθεί με ορμή. Έτσι μειώνεται ο κίνδυνος να χαθεί το γόνιμο χώμα από τις καλλιέργειες ή να πλημμυρίσουν οι χαμηλές περιοχές. Παράλληλα, οι ξερολιθιές κρατούν το έδαφος σταθερό στις πλαγιές, αποτρέποντας τις κατολισθήσεις.
Εκτός από αυτό, οι μικροί κενά ανάμεσα στις πέτρες επιτρέπουν στο νερό να περάσει σιγά-σιγά, χωρίς να διαλύσει την κατασκευή ή να ξεχυθεί βίαια, όπως θα έκανε αν το έδαφος ήταν γυμνό και εκτεθειμένο.
Γι’ αυτό, οι ξερολιθιές δεν είναι μόνο σύμβολο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των νησιών, αλλά και ένας φυσικός μηχανισμός προστασίας που βοηθά το περιβάλλον να αντέχει σε ακραία καιρικά φαινόμενα!
Δες εδώ τα 5 πράγματα που εκνευρίζουν τις αεροσυνοδούς
