Υποψιάζεστε ότι το παιδί καπνίζει; Μήπως… ατμίζει και δεν έχετε ιδέα;
Το κάπνισμα, η περισσότερη διαδεδομένη συνήθεια στον κόσμο, συνοδεύεται δυστυχώς από ισχυρή εξάρτηση στη νικοτίνη η οποία προσλαμβάνεται από ειδικούς υποδοχείς του εγκεφάλου.
Τα τελευταία χρόνια όμως είναι σε ευρεία χρήση το ηλεκτρονικό τσιγάρο που χρησιμοποιείται από τους ενήλικες με τη δικαιολογία ή καλύτερα την ψευδαίσθηση ότι θα διευκόλυνε στη διακοπή του καπνίσματος.
Η ελεύθερη διάθεσή του σε μία συνεχώς διευρυνόμενη αγορά ηλεκτρονικών μικροσυσκευών, ιδιαίτερα δελεαστική για τους εφήβους, οδήγησε σε ευρεία χρήση του από αυτούς και ουσιαστικά αποδείχθηκε ότι τους εκπαίδευε άριστα στο κάπνισμα.
Μικρότερη όμως είναι η επαγρύπνηση των γονέων σχετικά με τα νέα είδη χρήσης καπνού, όπως το ηλεκτρονικό τσιγάρο, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουν -και ούτε καν να υποψιάζονται- ότι παιδί τους είναι ατμιστής
Όταν ένα παιδί καπνίζει, οι περισσότεροι γονείς γνωρίζουν -ή τουλάχιστον υποψιάζονται. Τι συμβαίνει, όμως, στην περίπτωση που το παιδί ατμίζει ή χρησιμοποιεί άλλα προϊόντα καπνού; Το πιθανότερο είναι οι γονείς να βρίσκονται στην άγνοια.
Οι περισσότεροι γονείς, καπνιστές ή μη, έχουν έρθει ή θα έρθουν αντιμέτωποι με αυτό το θέμα. Μόλις το ανακαλύψουν, σίγουρα θα σοκαριστούν στην αρχή. Οι πρώτες αντιδράσεις θα είναι: «Ωχ! Και τώρα τι θα κάνω;», «Γιατί να μου συμβεί αυτό;», «Πού έχει μπλέξει το παιδί μου;», «Σίγουρα φταίω εγώ γιατί καπνίζω» Η ψυχραιμία και η καλή συναισθηματική επαφή με το παιδί είναι τα κυριότερα κλειδιά και όπλα.
Το κάπνισμα στην εφηβεία είναι ένα πρόβλημα που πολλοί γονείς τρέμουν να αντιμετωπίσουν. Ειδικά εάν είναι και οι ίδιοι καπνιστές, έχουν την έγνοια μην αρχίσει και το παιδί τους με τον ίδιο τρόπο τη συνήθεια που τους… ταλαιπωρεί. Θέλουν πολύ να αποτρέψουν το γιο ή την κόρη τους από το τσιγάρο, αλλά δυσκολεύονται. Το βασικό τους εμπόδιο τους είναι οι ενοχές. Φοβούνται ότι το παιδί θα «γυρίσει» και θα τους πει “κι εσύ τα ίδια έκανες στην ηλικία μου και μάλιστα συνεχίζεις να καπνίζεις”. Ο περισσότερος κόσμος αντιμετωπίζει το κάπνισμα σαν “μια κακή συνήθεια” ενώ πρόκειται για εθισμό και αποτελεί σημαντικότερο και πιο σύνθετο πρόβλημα.
Ας δούμε, κατ’αρχάς, τι είναι η εφηβεία και τι αντιμετωπίζουν τα παιδιά την περίοδο αυτή.
Η εφηβεία είναι το μεταβατικό στάδιο από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση και χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές σε σωματικό, ψυχοσυναισθηματικό και γνωστικό επίπεδο. Αυτές οι αλλαγές προκαλούν στο παιδί αισθήματα φόβου, άγχους, αβεβαιότητας, αμφισβήτησης, σκαμπανεβάσματα διάθεσης και συμπεριφοράς καθώς φεύγει από τη σιγουριά της παιδικής ηλικίας και καλείται να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της ζωής. Όλα αυτά το οδηγούν στον πειραματισμό, στην εξερεύνηση των προσωπικών του ορίων, στην αναζήτηση νέων εμπειριών. Αυτές οι συμπεριφορές, συνοδεύονται από παρόρμηση, καθώς ο εφηβικός εγκέφαλος είναι ακόμη υπό διαμόρφωση και οι εγκεφαλικές δομές, που είναι υπεύθυνες για τη λήψη αποφάσεων και τη λογική σκέψη, είναι ακόμη ανώριμες. Λειτουργούν και πράττουν, δηλαδή, με κύριο γνώμονα το συναίσθημα και όχι τη λογική.
Δες εδώ πώς το instagram επιτρέπει στους γονείς να βλέπουν τα μηνύματα των παιδιών τους
Λόγοι που μπορεί ένας έφηβος να αρχίσει το κάπνισμα
-Το αίσθημα του ανήκειν
Πολλοί έφηβοι θέλουν να νιώθουν ότι ανήκουν κάπου, ότι είναι αποδεκτοί από την παρέα τους και τους συνομηλίκους τους.
-Περιέργεια/Πειραματισμός
Ή θα δεχτεί αρκετές προτάσεις από φίλους να δοκιμάσει ή βλέποντάς τους θα μπει στον πειρασμό να δοκιμάσει.
-Μίμηση
Πολλοί έφηβοι που στο κοντινό τους περιβάλλον π.χ οικογένεια υπάρχουν άτομα που καπνίζουν και ιδιαίτερα όταν τα άτομα αυτά είναι σαν πρότυπα για αυτούς, «οι σημαντικοί άλλοι», υποσυνείδητα τα μιμούνται.
-Στρες
Σε αυτήν την ηλικία, όπως είδαμε και παραπάνω, ένα από τα έντονα συναισθήματα που βιώνουν είναι το άγχος (είτε λόγω των αλλαγών που βιώνουν, είτε λόγω των αυξημένων πλέον απαιτήσεων στο σχολείο κτλ) και πιστεύουν ότι το κάπνισμα θα λειτουργήσει ως χαλαρωτικό.
-Χαμηλή αυτοεκτίμηση
Αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη ψυχικής ανθεκτικότητας (όπως θα δούμε και παρακάτω) η οποία «χτίζεται» πρωτίστως από την οικογένεια.
-Για να δείχνουν και να νιώθουν ότι πλέον είναι μεγάλοι
Οι περισσότεροι το έχουμε περάσει αυτό το στάδιο, καθώς ως γνωστόν τα παιδιά έχουν την τάση να βιάζονται να μεγαλώσουν.
-Έλξη του αντίθετου φύλου
Πιστεύουν ότι έτσι δείχνουν πιο ελκυστικοί στο άλλο φύλο. Σε αυτό παίζουν ιδιαίτερο ρόλο οι διαφημίσεις και οι ταινίες που προβάλλουν αυτό το πρότυπο.
-Αντίδραση
Κυρίως, σε πρόσωπα που συμβολίζουν την εξουσία, όπως γονείς και καθηγητές.
Πώς θα καταλάβετε ότι το παιδί σας «ατμίζει»?
Η συσκευή του ηλεκτρονικού τσιγάρου προκειμένου να είναι στο πνεύμα της εποχής και δελεαστική στους νέους, μοιάζει με ρολόι, πένα, μαρκαδόρο ακόμη και USB για ηλεκτρονικό υπολογιστή. Μην αναμένετε να δείτε το κλασικό πακέτο τσιγάρου ούτε και να αισθανθείτε τη μυρωδιά του καπνού. Η παρουσία μπαταριών, φορτιστών, συσκευών με υγρό που μυρίζει καραμέλα ή φρούτα είναι ύποπτα αντικείμενα στην τσάντα ή το γραφείο του μαθητή.
Επειδή το «ατμιζόμενο» νικοτινούχο υγρό ξηραίνει το βλεννογόνο του στόματος τους αναγκάζει να έχουν συνεχώς διαθέσιμο νερό και να πίνουν με αυξανόμενη συχνότητα. Οι ανεξήγητες ρινορραγίες είναι ένα άλλο σημείο. Παρομοίως συχνή εμφάνιση βήχα και, υπό μορφή συνήθειας συχνό καθάρισμα της φωνής, αυξημένη ευερεθιστότητα και εναλλαγές στην ψυχική διάθεση, αποτελούν πρόσθετα σημεία.
Θα μπορούσε να υποστηριχτεί η άποψη ότι στο ατμιζόμενο υγρό υπάρχουν λιγότερες επιβλαβείς ενώσεις συγκριτικά με το κάπνισμα, εν τούτοις μελέτες δείχνουν ότι στο αερόλυμα που δημιουργείται υπάρχουν αυξημένα ποσά φορμαλδευδης που είναι ιδιαίτερα τοξική για τους πνεύμονες.
Τον τελευταίο χρόνο περιγράφηκε στις ΗΠΑ αυξημένος αριθμός νεαρών κυρίως ατόμων με σοβαρές πνευμονικές βλάβες, ακόμη και θανάτους, από την ανάπτυξη ενός συνδρόμου που αποκαλείται EVALI(e-cigarette Vaping Acute Lung Injury). Το σύνδρομο αυτό σχετίσθηκε με την παρουσία οξεικής βιταμίνης Ε (Ε Vitamin acetate) όχι μόνο στο αερόλυμα που δημιουργείται κατά το «άτμισμα» αλλά ακόμη στους πνευμονικούς ιστούς. Η βιταμίνη Ε προστίθεται στο υγρό πλήρωσης της συσκευής «ατμίσματος» κυρίως όπου εκτός της νικοτίνης περιέχεται και χασισέλαιο (cannabinoid oil) με ψυχοτρόπο και εξαρτησιογόνο δράση.
Πολλές φορές είναι τόσες οι αλλαγές που παρατηρούμε ακόμα και από μήνα σε μήνα στο παιδί μας που βρίσκεται στην εφηβεία ως προς το χαρακτήρα του και τις συμπεριφορές του σε σημείο να μην αναγνωρίζουμε το μικρό παιδάκι που ήταν κολλημένο δίπλα μας τα προηγούμενα χρόνια και δεν έκανε τίποτα χωρίς την ασφάλεια της δικής μας παρουσίας.
Και η έκπληξη είναι τέτοια που πολλές φορές δίνει τη θέση της στο έντονο άγχος και την απελπισία όταν αντιλαμβανόμαστε ότι το παιδί μας κάνει απαγορευμένα για μας πράγματα όπως το τσιγάρο. Και η αλήθεια είναι πως δεν είναι καθόλου εύκολο για ένα γονέα και στην ιδέα ότι το παιδί του μπορεί και να καπνίζει να ηρεμήσει.
Δες πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής
Πώς συμπεριφερόμαστε όμως σε μια τέτοια περίπτωση;
Όπως σε κάθε περίπτωση που τα όρια μας δοκιμάζονται από τον έφηβό μας χρειάζεται υπομονή και ψυχραιμία. Τι σημαίνει αυτό; όπως έχουμε πει και σε προηγούμενα άρθρα ο έφηβός μας ζει μια περίοδο όπου πειραματίζεται μιμείται συμπεριφορές συνομηλίκων για να νιώσει μέλος της ομάδας και ο πιο ατυχής και αναποτελεσματικός τρόπος για να το διαχειριστούμε εμείς ως γονείς και ενήλικες είναι να το κριτικάρουμε, να φωνάξουμε, να επιπλήξουμε έντονα και αυτό γιατί έτσι θα έχουμε το πιθανότερο αντίθετα αποτελέσματα. Με τον παραπάνω τρόπο αντίδρασης το παιδί επιβεβαιώνει την εικόνα του γονιού ¨δυνάστη¨ που θέλει να ελέγξει τη ζωή του επιβάλλοντάς του πράγματα και το μόνο μέσο που έχει στην ηλικία αυτή είναι η στείρα αντίδραση.
Επομένως αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι μόλις το αντιληφθούμε να καθίσουμε μαζί του και με όμορφο και ήρεμο τρόπο να συζητήσουμε το λόγο που επέλεξε να το ξεκινήσει και να του μιλήσουμε για τις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσματος στη ζωή του.
Ωστόσο, θα πρέπει να του δείξουμε ότι εφόσον είναι μια δική του απόφαση μπορεί να διαφωνούμε, μπορεί να μην την αποδεχόμαστε αλλά τη σεβόμαστε με τον απαράβατο όρο ότι μέσα στο σπίτι απαγορεύεται κάθε είδους τέτοια διαδικασία από την πλευρά του. Μέσα στο σπίτι εμείς οι γονείς βάζουμε τους κανόνες, τις περισσότερες φορές όπως έχουμε και σε άλλα άρθρα ύστερα από συζήτηση με τους εφήβους βρίσκοντας μια αμοιβαία συνεργατική λύση. Ωστόσο και ειδικά σε θέματα που αφορούν τις αρχές μιας οικογένειας ο έφηβος οφείλει όσο φιλοξενείται σε αυτό να προσαρμοστεί σε αυτούς τους κανόνες για να υπάρξει μια αρμονική συμβίωση.
Όπως μπορείτε να αντιληφθείτε τα λόγια μας χάνουν τη δυναμική τους αν και εμείς οι ίδιοι είμαστε καπνιστές και το παιδί έχει αυτή την εικόνα των γονιών τους να καπνίζουν οπότε και τα λόγια μας για συμμόρφωσή τους πέφτουν σε αντίφαση με τις πράξεις μας.
Σημείο κλειδί για την αποφυγή έναρξης καπνίσματος (όπως και άλλων αρνητικών ή παραβατικών συμπεριφορών) είναι η ψυχική ανθεκτικότητα του παιδιού. Η ψυχική ανθεκτικότητα «χτίζεται» από την οικογένεια από την παιδική ηλικία. Τα σωστά/υγιή όρια, η συναισθηματική ασφάλεια, ο ανοιχτός δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ γονέων και παιδιών, η ειλικρίνεια, η άνευ όρων αποδοχή του παιδιού και η μη κριτική διάθεση, λειτουργούν ως προστατευτικοί παράγοντες.
Και αυτό, γιατί με αυτές τις αρχές τα παιδιά αποκτούν υγιή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, μπορούν να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος, ενισχύεται οι αυτορρύθμισή τους και μπορούν να διαχειρίζονται τις συμπεριφορές και τα συναισθήματά τους, νιώθουν συναισθηματική ασφάλεια και ότι ανήκουν κάπου, έχουν αίσθημα αυτονομίας και ελέγχου, αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας, μηχανισμούς αντιμετώπισης άγχους, αντιξοοτήτων και ματαιώσεων και είναι ικανά να δημιουργούν υγιείς και εποικοδομητικές σχέσεις με τους άλλους.
Τι να κάνετε αν το παιδί σας ήδη καπνίζει
-Αναρωτηθείτε για τους λόγους. Καμιά φορά τα παιδιά που καπνίζουν έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, προβλήματα αποδοχής ή απόρριψης, αγχώδεις διαταραχές, μαθησιακές δυσκολίες κ.λπ.
-Δεν πρέπει να έρθετε σε αντιπαράθεση με το παιδί επειδή καπνίζει, αλλά να του δείξετε ότι το σέβεστε και ότι θέλετε να το υποστηρίξετε στην προσπάθειά του να σταματήσει όσο είναι ακόμα καιρός.
-Ας πάτε με το παιδί σας στο γιατρό για να σας μιλήσει κι εκείνος για το κάπνισμα Αν καπνίζετε και οι ίδιοι, συμφωνήστε να ορίσετε μια ημέρα να το κόψετε μαζί.
-Το παιδί θα βοηθηθεί πολύ αν βρει μια αθλητική δραστηριότητα ή αν πηγαίνει καθημερινά σε γυμναστήριο ανεξάρτητα από το πόσο βεβαρημένο πρόγραμμα έχει.
-Καλό θα ήταν να βεβαιωθείτε πως το κάπνισμα είναι η μοναδική κακή συνήθεια της παρέας του παιδιού σας. Κάποιες φορές οι εφηβικές παρέες καπνιστών παράλληλα πίνουν ή έχουν και παραβατική συμπεριφορά, ενώ καμιά φορά μπορεί να δοκιμάζουν και ναρκωτικά.
-Πολλά παιδιά διακόπτουν το κάπνισμα αν τα παροτρύνει σταθερά προς αυτή την κατεύθυνση το αγόρι ή το κορίτσι τους.
-Τα περισσότερα παιδιά λένε ότι το έκοψαν χωρίς να το κόβουν και απλώς καπνίζουν κρυφά. Σε αυτές τις περιπτώσεις ίσως θα βοηθούσε κάποιο πρόγραμμα διακοπής καπνίσματος σε ειδικά κέντρα (π.χ. σε νοσοκομεία) και πολύ πιθανόν να χρειάζεται συστηματική ψυχοθεραπεία. Αν δεν είστε καπνιστές ίσως υποτιμάτε τη δύναμη του εθισμού στη νικοτίνη. Μιλήστε καλύτερα με ειδικό.
Τι να κάνετε για να προλάβετε το παιδί πριν καπνίσει!
-Αν είστε καπνιστές δεν πρέπει να λειτουργείτε ενοχικά επειδή κάποια στιγμή παγιδευτήκατε στο κάπνισμα οι ίδιοι. Κανένας δεν άναψε το πρώτο του τσιγάρο ξέροντας ότι θα ακολουθήσουν άλλα 200.000 τα επόμενα 30 χρόνια.
-Να είστε ειλικρινείς με το παιδί. Μιλήστε του για την εμπειρία σας με το τσιγάρο, περιλαμβανομένων και των λαθών σας. Αυτό θα το ενθαρρύνει να είναι πιο ανοικτό και ειλικρινές μαζί σας.
– Εξηγήστε στο παιδί ότι πριν από 30 χρόνια που αρχίσατε εσείς το κάπνισμα, το τσιγάρο δεν ήταν ακόμα απαγορευμένη ουσία σε καμία χώρα στον κόσμο. Η κατάσταση άλλαξε ριζικά όταν εσείς πλέον είχατε εθιστεί. Τώρα πια το κάπνισμα είναι ξεκάθαρα υπό κοινωνικό διωγμό και ο καπνιστής θεωρείται εξαρτημένο άτομο που δεν επιτρέπεται να καπνίζει σε δημόσιους χώρους ή στη δουλειά του –σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ το κάπνισμα απαγορεύεται ακόμα και σε πάρκα. Παρόμοιες απαγορεύσεις μελετώνται και για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, έχουν τεκμηριωθεί απόλυτα οι βλαβερές συνέπειές του στην υγεία.
– Πείτε στο παιδί ότι το τσιγάρο ανήκει λόγω της νικοτίνης στις ουσίες που προκαλούν εθισμό και ανοχή. Όταν δηλαδή το άτομο αρχίσει να καπνίζει, αποζητά συνεχώς τη νικοτίνη (εθισμός) και μάλιστα σε όλο και μεγαλύτερη «δόση» (ανοχή). Το κάπνισμα δεν σταματά ποτέ στο ένα τσιγάρο την ημέρα. Το μοναδικό όριο είναι δυστυχώς η αντοχή του οργανισμού του καπνιστή.
– Ενημερώστε με τρόπο ρεαλιστικό τους έφηβους για τις αρνητικές συνέπειες του τσιγάρου στην υγεία. Πείτε τους ότι οι καπνιστές έχουν 10 φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καρκίνο του πνεύμονα σε σχέση με τους μη καπνιστές και ότι το κάπνισμα διπλασιάζει τον κίνδυνο για καρδιακό έμφραγμα.
– Η οικογενειακή «εκστρατεία» κατά του καπνίσματος πρέπει να αρχίζει νωρίς, από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού.
– Όσοι έχετε αγχώδη παιδιά καλό είναι να εκφράζετε συχνά το θαυμασμό σας για μερικούς ανθρώπους, μόνον και μόνον επειδή δεν καπνίζουν.
– Ρωτήστε το παιδί σας τι έχει σκοπό να κάνει αν του προσφέρει τσιγάρο κάποιος φίλος ή φίλη. Τι θα πει; Πώς θα αρνηθεί χωρίς να νιώσει «απαράδεκτος» ή «απαράδεκτη»; Το έχει προβληματίσει μήπως ήδη το όλο ζήτημα; Πώς αντέδρασε ή πώς έχει σκοπό να αντιδράσει;
– Να το κάνετε να προβληματιστεί για τους λόγους που πραγματικά θα ήθελε να μην καπνίζει και να έχει έτοιμα τα δικά του επιχειρήματα. Έτσι, όταν προκύψει το ζήτημα, δεν θα βρεθεί απροετοίμαστο και αμήχανο. Σε αυτές τις περιπτώσεις το παιδί δεν αρκεί -αλλά και δεν θέλει- να πει στους άλλους απλά «δεν με αφήνουν οι γονείς μου». Πρέπει να έχει δικές του αντιστάσεις και δικά του επιχειρήματα.
– Επιμείνετε στα κοινωνικά μειονεκτήματα του τσιγάρου γιατί κατά βάθος το παιδί ξεκινά το κάπνισμα για κοινωνικούς λόγους, επιδιώκοντας να χαλαρώσει, να νιώσει άνετο και να ενταχθεί σε μία ομάδα. Εξηγείστε του ότι στον κόσμο των ενηλίκων το τσιγάρο αποτελεί πλέον σοβαρότατο μειονέκτημα ακόμα και για πρόσληψη σε μία εργασιακή θέση και ότι ειδικά σε ορισμένες χώρες ο περισσότερος κόσμος αντιμετωπίζει τον καπνιστή σαν πολίτη δεύτερης κατηγορίας.
-Εξηγήστε επίσης στο παιδί ότι δεν καπνίζουν όλοι στη συντροφιά του, οπότε το επιχείρημα «θέλω να καπνίζω σαν όλους τους άλλους» δεν μπορεί να ευσταθεί. Ούτε η άποψη «θέλω να καπνίζω σαν το Γιώργο και τη Μαρία» ευσταθεί γιατί δεν είναι το τσιγάρο εκείνο που δίνει τη συγκεκριμένη ταυτότητα στο φίλο του το Γιώργο και στη φίλη του Μαρία. Δεν θα ήταν δηλαδή εξίσου σημαντικοί για εκείνον και εξίσου φίλοι του σε περίπτωση που δεν κάπνιζαν;
– Αν ο έφηβος ασχολείται με σπορ τονίστε ότι το κάπνισμα θα επηρεάσει και την αθλητική, αλλά αργότερα και την ερωτική του επίδοση. Και στα δύο φύλα ουσιαστικά επικαλεστείτε ότι το κάπνισμα επηρεάζει αρνητικά την ερωτική ζωή και την ελκυστικότητα
– Τονίστε ότι ουσιαστικά το τσιγάρο μειώνει την ελευθερία τους.
